Gwiazdy nie są dla człowieka - Arthur C. Clarke "Koniec dzieciństwa"

Arthur C. Clarke jest najbardziej znany z napisania scenariusza do wizjonerskiego filmu Stanleya Kubricka 2001. Odyseja kosmiczna. Zaś jego Koniec dzieciństwa to już książkowy staruszek, którego premiera miała miejsce w 1953 roku. Jednak do dziś inspiruje twórców powieści, filmów i seriali, a jego wyraźne wpływy widać chociażby w wydanej w zeszłym roku (a w Polsce w 2019) Cenie szczęścia Stevena Eriksona. Co zatem sprawia, że ta nagrodzona powieść po tylu latach może robić na współczesnych czytelnikach spore wrażenie?

Powieść zaczyna się od tego, że nad każdym większym miastem Ziemi pojawiają się srebrne statki obcych, którzy zostają nazwani Zwierzchnikami. Jednak nikt nie znał ich motywów i nikt nie wiedział, ku jakiej przyszłości wiodą ludzkość (s. 33), co więcej, niepokój budzi fakt, że nie chcą się w ogóle pokazać i ujawnić swojej fizjonomii, a wszelkie nasze bronie są na nich zupełnie nieskuteczne. Rozmawiają tylko z sekretarzem ONZ, a ich jedyny bezpośredni zakaz dotyczy znęcania się nad zwierzętami. Po jakimś czasie wydaje się, że zapanowała złoty wiek bez wojen i zła, jednak ludzka natura nic a nic się nie zmieniła, co prowadzi do kilku zuchwałych incydentów... 

Jednym z wyróżniających elementów książki jest fakt, że opowiadana tu historia jest rozbudowana znacznie bardziej, niż w innych powieściach science fiction, bo toczy się przez całe dziesięciolecia. Dlatego też pisarz pokazuje nam raczej procesy i ich efekty niż pojedynczych bohaterów, nie ma tu więc szybkiej fabuły ze zwrotami akcji, występuje za to pewna refleksja nad tym, jak mogłoby wyglądać społeczeństwo przyszłości, które wyeliminowało podstawowe światowe braki. Wraz z upływem czasu poznajemy nowe postaci, które mają za zadanie reprezentować pewne tendencje w ludzkim zachowaniu czy też po prostu być przykładem, na których pokazane są istotne elementy następujących zmian. Z tej przyczyny nie mogę powiedzieć, że szczególnie zapałałam sympatią do którejkolwiek opisywanej tu jednostki, choć mocno trzymałam kciuki za ratującą kulturę i spuściznę Ziemian enklawę na wyspie. Ponadto nie czuję się do końca ukontentowana niektórymi opisami efektów działań kosmitów – w niektórych aspektach społecznych pisarz dosłownie w kilku zdaniach przedstawia np. fakt zniknięcia niektórych typów negatywnych i pozytywnych zachowań. Porusza tu jednak tak wiele tematów dotyczących ludzkości, że niektóre daje radę jedynie zasygnalizować.

Kilka wersji zagranicznych okładek utworu, źródło: https://io9.gizmodo.com/syfy-turning-arthur-c-clarkes-childhoods-end-into-a-mi-1630307900, dostęp 31.05.2019

Jednak mimo że jestem zaznajomiona ze sporą liczbą utworów fantastycznonaukowych, to autor i tak całkowicie zaskoczył mnie w kilku miejscach, szczególnie tajemnicą Zwierzchników i finałem. Mogę śmiało powiedzieć, że moja wyobraźnia została tu całkowicie usatysfakcjonowana. Ponadto, co szczególnie ciekawe z punktu widzenia osoby żyjącej w XXI wieku, Arthur C. Clarke przewidział kilka zjawisk: Unię Europejską, możliwość obserwacji ludzi na bieżąco za pomocą kamer, urządzenia śledzące, czy też rozwój rozrywki jako jednego z najważniejszych sektorów przemysłu. 

 

Jak więc widzicie, tematów do refleksji nad stanem ludzkiego społeczeństwa, kierunku jego rozwoju oraz naszej roli w kosmosie zdecydowanie tu nie brakuje. I właśnie ta wielowątkowość do obecnych czasów jest siłą tego utworu i źródłem niekończącego się natchnienia dla innych twórców. Koniec dzieciństwa to bez dwóch zdań lektura obowiązkowa dla fana science fiction, ale także dla każdego czytelnika, który poszukuje refleksji nad ludzką naturą i istotnymi procesami, które powinny zajść w naszym społeczeństwie. To także wyjątkowo oryginalna wizja przyszłości Ziemian, splatająca wątki biblijne i socjologiczne, zadająca jedno z najważniejszych pytań: dokąd zmierzamy? A odpowiedź, której udziela pisarz, z pewnością pozostawi w osłupieniu niejednego wytrawnego mola książkowego.

Za egzemplarz recenzencki dziękuję wydawnictwu Rebis.

Autor: Arthur C. Clarke

Tytuł: Koniec dzieciństwa

Tytuł oryginału: Childhood's End

Tłumaczenie: Zbigniew A. Królicki, Andrzej Sawicki

Wydawnictwo: Rebis

Rok wydania: 2019