Zderzenie światów – „Kwestia sumienia” Jamesa Blisha

Kwestia sumienia Jamesa Blisha to kolejna klasyczna powieść science fiction wydana w serii Wehikuł czasu, która stanowi pożywne danie dla umysłu. W Stanach Zjednoczonych ukazała się po raz pierwszy w 1958 roku, czyli w okresie zimnej wojny, i odzwierciedla między innymi strach przed użyciem bomby wodorowej, ale także marzenie o udaniu się w kosmos i odkryciu tam inteligentnych ras. Tytułem wstępu warto też nadmienić, że w roku 1959 przyznano jej nagrodę Hugo.

 

Czworo ziemskich badaczy przebywa na oddalonej o 50 lat świetlnych od Ziemi planecie Lithia, aby zdecydować, czy może ona zostać portem tranzytowym bez spowodowania zagrożenia życia i zdrowia ludzi oraz jaszczurowato-kangurowatych Lithyjczyków. A społeczeństwo tych ostatnich w znacznej mierze różni się od tego zamieszkującego niebieski glob – nie znają bowiem religii, zbrodni, gazet, partii politycznych, gier oraz sportów. Ojciec jezuita, a zarazem biolog – Ramon Ruiz-Sanchez, fizyk Paul Cleaver, chemik Michelis i geolog Agronski poznają bliżej klimat, geografię, minerały, właściwości magnetyczne nowej planety, a także zasady przyjęte przez miejscową ludność. Każdy z nich ma nieco inny punkt widzenia na przyszłą współpracę z kosmitami, widząc w niej różnorakie szanse i zagrożenia. A ponieważ powieść podzielona jest na dwie części, to w drugiej przekonujemy się, czy i w jakim stopniu mieli rację, gdy Ziemianie przeprowadzają eksperymenty na Lithii, zaś jeden z obcych zaczyna mieć coraz większy wpływ na mieszkające w bunkrach społeczeństwo naszej planety.

 

Jedna z historycznych amerykańskich okładek, 

obie pobrane 5.03.2021 pochodzą ze strony: 

https://www.goodreads.com/book/show/25999154-a-case-of-conscience

Co szczególnie przypadło mi do gustu, znaczenie tytułu rezonuje tu na wielu poziomach powieści, bo rozliczni bohaterowie muszą podejmować decyzje zgodnie ze swoim sumieniem. Dzieje się tak po pierwsze w przypadku jezuity, który dopatruje się w Lithii dzieła Szatana, po drugie fizyka Clevera, widzącego w niej potencjalny poligon atomowy, a po trzecie Lithyjczyka Egtverchiego, który bezpardonowo pokazuje Ziemianom luki w ich rozumowaniu. Mój mózg w trakcie lektury pracował na najwyższych obrotach i kazał zadawać kolejne pytania – między innymi na ile uczciwa była ocena społeczeństwa obcej planety przez każdego z badaczy, co wpływało na ich osąd, czym tak naprawdę jest dobro i zło, czy nauka i religia muszą stać w opozycji wobec siebie, czy też jaką cenę płacimy jako społeczeństwo za nieustanny rozwój i pogoń za nowoczesnością. Miałam wrażenie, że pisarz prowadzi tu grę intelektualną z czytelnikiem i pyta go: a jak ty ocenisz postępowanie i sposób myślenia ojca Ramona? Czy takie osoby i religia jako taka powinny mieć wpływ na naszą przyszłość? Spodobał mi się też konkretny, treściwy sposób przedstawienia tej historii.

Powieść Blisha jest niewątpliwie ciekawym głosem w kwestii utopii, bo bardzo starannie przemyślał zasady działania cywilizacji Lithyjczyków, ich cykl rozrodczy, a także scharakteryzował planetę, dzięki czemu to z pewnością jedna z bardziej interesujących książek science fiction pod kątem przedstawienia wiarygodnych obcych. Autor był z wykształcenia biologiem, i wprowadza tu ogrom ciekawostek z tej dziedziny (co może przypaść do gustu fanom Petera Wattsa), co jednak nie przeszkodziło mu w odwoływaniu się także do filozofii, etyki, socjologii oraz odgrywającemu tu sporą rolę manicheizmowi. Jak widzicie, ta książka wymaga więc od czytelnika sporej dozy skupienia i wiedzy. 

 

A tak mógłby wyglądać Lithijczyk:

(dostęp 05.03.2021, źródło: https://tashqueedagg.files.wordpress.com/2013/02/caseofconscience.jpg)

Rozbawił mnie fragment tekstu dotyczący jednego z naszych rodaków – otóż na stronie 177 pojawia się Polak w baranicy jedzący wyjątkowo śmierdzący ser. Najwyraźniej pisarz miał kiedyś do czynienia z naszymi góralami i nie miał o nich najlepszego mniemania. Przemiłą niespodzianką dla mnie jako filolożki był też przewodnik po wymowie lithyjskiej oraz stwierdzenie, że zrozumienie obcej kultury zaczyna się od języka. Zirytował mnie za to pewien szczegół – że mimo zaawansowanej techniki zrobienie obiadu było obowiązkiem żony, choć też była naukowcem. Ponadto zastanawiałam się, czy społeczeństwo bez mitów, tabu czy kultury czasu wolnego może w ogóle zaistnieć i na dłuższą metę harmonijnie funkcjonować.

Summa summarum, Kwestia sumienia Jamesa Blisha to idealna propozycja dla tych, którzy lubią wysokie stężenie science w science fiction, a także szukają w lekturze powodu do wielopoziomowych rozważań nad wartościami naszej cywilizacji w zderzeniu ze szczegółowo scharakteryzowaną obcą utopią.

Za egzemplarz recenzencki dziękuję wydawnictwu Rebis.

Autor: James Blish
Tytuł: Kwestia sumienia
Tytuł oryginału: A Case of Conscience
Tłumaczenie: Radosław Kot
Wydawnictwo: Rebis
Rok wydania: 2021
Stron: 248