Hype na "Hyperiona"

Słyszałam tyle dobrego o Hyperionie Dana Simmonsa, że gdy wreszcie znalazłam czas, by po niego sięgnąć, poczułam się mocno rozczarowana tym, co zaserwował autor. Przede wszystkim jest to utwór, który jest wyjątkowo nieprzyjazny wobec czytelnika, a w jakich dokładnie aspektach, wyjaśniam punkt po punkcie w akapitach poniżej. Między innymi z tego powodu w trakcie lektury tej napisanej w 1989 roku powieści szkatułkowej z licznymi elementami science-fiction denerwowało mnie prawie wszystko.

Pomysł na fabułę wydaje się całkiem ciekawy – siedem osób z różnych stron Hegemonii Człowieka ma z własnej woli udać się na pielgrzymkę na planetę Hyperion, do Grobowców Czasu, gdzie groźny stwór Dzierzba ma wysłuchać ich próśb. Szkopuł w tym, że większość pielgrzymów ponosi tam śmierć, wyprawa wiąże się więc z ogromnym ryzykiem. Towarzysze postanawiają podzielić się swoimi historiami, by dowiedzieć się, co dokładnie łączy każdego z nich z niezwykłą, częściowo wyjętą spod praw fizyki oraz czasu i jedyną nieobjętą siecią Sztucznych Inteligencji planetą. A są wśród nich: katolicki ksiądz, emerytowany pułkownik, poeta, naukowiec, pani detektyw, templariusz oraz konsul. Poszczególne rozdziały poświęcone są ich opowieściom, a konstrukcja książki jest oparta bezpośrednio na pochodzących z XIV wieku Opowieściach kanterberyjskich, jednym z najważniejszych zabytków języka średnioangielskiego. A w ramach podkręcenia napięcia w czasie pielgrzymki na planetę przylatują Wygnańcy – społeczność będąca wrogami całej Hegemonii, która pragnie jej zasobów, a jeszcze bardziej jej zniszczenia. 

 

Pierwszym argumentem popierającym postawioną we wstępie tezę jest bardzo wąska perspektywa wydarzeń – świat poznajemy bowiem oczami wymienionych wyżej pątników, co pozwala odbiorcy dostrzec zaledwie wycinki całego uniwersum i to jedynie poprzez subiektywną ocenę tych postaci. Ponadto ich historie, zaczynając już od pierwszej, są  co najmniej dziwaczne, a przede wszystkim przegadane. (Jak sadzę, sporo czytelników zakończyło lekturę Hyperiona na opowieści księdza.) Rzecz jasna można zachwycać się tym, że każda opowieść jest napisana w nieco innym stylu i jest w gruncie rzeczy innym gatunkiem, np. przypadek księdza jest po części horrorem, uczonego powieścią obyczajową, pani detektyw thrillerem politycznym, poety strumieniem świadomości, utwór zawiera również cytaty z poezji angielskiej, a także oryginalne wiersze. Jednak należy zauważyć, że takie nagromadzenie gatunków wprowadza sporą konsternację, co się właściwie czyta, a zamiast klarownego obrazu sytuacji w głowie normalnego czytelnika powstaje stopniowo coraz większy śmietnik. A kto lubi w nim grzebać? I nawet wiedząc, że jest to powieść z kompozycją ramową, zwaną też szkatułkową, klasyczny odbiorca szuka w tym jakiegoś celu, nowej dla niego zawartości. (A daleko dobrych przykładów szukać nie trzeba – świetnie zrobiła to np. Anna Kańtoch w Niepełni.) Tu niestety autor jest bardzo enigmatyczny, dlatego uważam, że Hyperion to zdecydowany przerost formy nad treścią. Poza tym zadawałam sobie pytanie, po co w ogóle bliżej poznawać bohaterów, skoro niewielu z nich ma szansę na przeżycie. Dziś nazwalibyśmy to paskudnym spoilerem, a tych nikt nie lubi. Przejęłam się nieco losem uczonego i nietypową chorobą jego córki, z drugiej strony nie spodobało mi się to, że jego dylemat Abrahama nie jest tak naprawdę problemem – w rzeczywistości nie ma bowiem żadnego wyboru i musi zabrać córkę na Hyperiona. Niestety, autor nie zdołał zaangażować mnie w losy postaci, choć każda z nich jest bardzo oddana swojej sprawie. 

 

Amerykańska okładka, dostęp 10.04.2019, źródło:

https://www.amazon.com.mx/Hyperion-Dan-Simmons/dp/0553283685

Miedzy innymi przez wspomnianą już wyżej fragmentaryczność w trakcie lektury odczuwa się silnie, że świat przedstawiony jest niepełny, i w wielu aspektach całkowicie nielogiczny, na przykład w zakresie stanu prezentowanego tu społeczeństwa – czemu większość ludzi utknęła w sposobie myślenia i kulturze ze Starej Ziemi, skoro ta już od dawna nie istnieje, a ewoluowali tylko Wygnańcy? Częścią odpowiedzi jest zapewne to, że książka była pisana dla czytelników z XX wieku, więc tylko odniesienia do tej epoki są dla nich zrozumiałe. Kolejna nielogiczność dotyczy Sztucznych Inteligencji – czemu skoro są w stanie przewidzieć prawie sto procent wydarzeń nie przejęły jeszcze kontroli nad wszystkim? (Dopiero drugi tom odkrywa rąbek tajemnicy w tych kwestiach.)

Kolejnym problemem z punktu widzenia normalnego czytelnika tego utworu może być jego intertekstualność. Ręka w górę, ilu z Was interesuje się poezją Keatsa czy Yeatsa, i wie, że ten pierwszy napisał niedokończony poemat o tytule Hyperion? I o ile Szekspir czy Beowulf są powszechnie rozpoznawani, to niestety sporo innych nawiązań jest czytelnych tylko dla osób znających szczegółowo historię literatury angielskiej. I choć autor wprowadza sporo informacji o Keatsie, to przy okazji niejako odbiera nam prawo do własnej interpretacji tej postaci. Rzecz jasna dialog z innymi tekstami brytyjskimi czy też religijnymi może być przez niektórych odbiorców uznany za ciekawy, moim zdaniem nie jest to jednak zaleta dla wszystkich. I choć powieść otrzymała nagrody Hugo i Locusa w 1990 roku (jak sądzę za unikatową formę i wspomnianą w tym akapicie intertekstualność), to jednak popada ze skrajności w skrajność – albo traktuje czytelnika po macoszemu, nic mu nie wyjaśniając (np. w przypadku opowieści księdza i wycinków świata) lub też prowadząc prosto do jednej jedynej interpretacji narzuconej z góry przez prozaika (w historii Sola i jego chorej córki).

 

I kolejna amerykańska okładka, dostęp 10.04.2019, źródło:

https://www.bookdepository.com/Hyperion-Dan-Simmons/9780575076372?ref=grid-view&qid=1555097799531&sr=1-5

 

Pisarz informuje nas słowami cybryda, że utwory Keatsa lekceważono, wykpiwano, przedstawiano jako wtórne i głupie. I tak się znakomicie składa, że takie właśnie odczucia mam co do recenzowanej tu powieści Dana Simmonsa, choć to zapewne nie był zamierzony efekt autora. Uważam, że hype na Hyperiona jest zdecydowanie przesadzony, albowiem nie wystarczy użyć fikuśnej konstrukcji i nafaszerować tekst różnymi cytatami, nawiązaniami i gatunkami niczym indyka. Trzeba mieć jeszcze do powiedzenia coś nowego, spróbować zaserwować czytelnikowi jakąś konkluzję na deser i zaoferować mu choćby wąskie pole do własnej interpretacji. Tego zazwyczaj oczekujemy po klasyce fantastyki. A tu podano nam raczej konfuzję w stylu fusion, od której wielu odbiorców po prostu się odbije, nie znalazłszy żadnej konkluzji. Zdaję sobie oczywiście sprawę, że to dopiero pierwszy tom serii, jednak nie wiem, czy po takim wpół surowym literackim daniu przełknę choćby kęs kolejnego tomu, czyli Upadku Hyperiona. A jakie są Wasze wrażenia na temat Hyperiona?

Autor: Dan Simmons

Tytuł: Hyperion

Tytuł oryginału: Hyperion

Tłumaczenie: Wojciech Szypuła

Wydawnictwo: Mag

Rok wydania: 2015