O krwiobiegu spadkobierców Azteków - W. Zembaty "Głodne Słońce. Dymiące zwierciadło"

Po Głodne Słońce. Dymiące zwierciadło Wojciecha Zembatego sięgnęłam z ciekawości, by przekonać się, jak mogłaby wyglądać Ameryka Środkowa po nieudanej konkwiście, czyli bez Europejczyków, ale za to z elementami fantasy. I zupełnie nie spodziewałam się, że biorę do ręki tak dobrą, przemyślaną w każdym aspekcie lekturę.

Wielka Wojna pomiędzy Aztekami i białymi najeźdźcami zakończyła się dość niespodziewanie – a mianowicie Klątwą, która spowodowała okropną zarazę, dziesiątkując obie strony. Następcy pierwszego wspomnianego powyżej ludu nazwali się Kruzami (między innymi od karania wrogów ukrzyżowaniem) i jednoczą obecnie kolejne grupy etniczne w państwie nazywającym się Odrodzonym Przymierzem. Ich władca – młody Quinatzin jest zagorzałym reformatorem i pragnie zmienić obecną równowagę, eliminując m.in. marnotrawstwo i przekupstwo, a także zbytnią religijność, ale ma nie lada przeciwnika – Czerwonego Kapłana Szurukana, który balans ogromnego kraju widzi zupełnie inaczej. Ambitny król próbując przeważyć szalę na swoją stronę zbiera wojsko i postanawia podbić do tej pory niepokonane górskie królestwo Tlaszkalę, które szczyci się niezdobytym Labiryntem oraz przechowuje wiedzę białych, u nich zwanych Dobroczyńcami. Druga warstwa historii jest zaś mistyczna – tytułowe Głodne Słońce to rzecz jasna symbol jednego z kruzańskich bogów. Mamy tu także wizje, drobne interwencje sił wyższych i przede wszystkim Zjadaczy, zwanych przez niektórych demonami. I o ile ich szeregowi to mało rozumne kanibale, to ich elita to już zupełnie inna historia, w całej rozciągłości warta poznania. Co istotne, w świecie Kruzów występuje również tajemnicza substancja zwana braazatalem, która ma rozliczne zastosowania i jest w centrum zainteresowania wszystkich, którzy pragną wiedzy i władzy.

Fabuła oparta jest na kilku nitkach fabularnych, z innym bohaterem w centrum każdej z nich. Pierwszym jest oczywiście wspomniany już wyżej młody, ambitny i oczytany tlatoani, czyli Cesarz Odrodzonego Królestwa. Drugi to Haran, przybrany syn wojownika z barbarzyńskiego klanu Druazzi, który w wyniku długów ojca trafia do straszliwej kopalni braazatalu, zwanej też Dołami. Jej właścicielem jest ród Turkusowej Włóczni, na którego czele stoi groźny Maczurai. I to właśnie jego syn jest kolejną istotną postacią – trzeba powiedzieć, że bardzo nietypową, jak na książkę z elementami fantasy. Ma na imię Tennok, mdleje na widok krwi, a przede wszystkim lubi czytać i być zostawiony w spokoju. Gdy więc okazuje się, że w wyniku intryg zostaje następcą głowy rodu, znajduje się w sytuacji całkowicie dla siebie niepożądanej. Jest też coś dla czytelniczek płci żeńskiej, czyli Citlali – mieszkająca na dworze cesarskim dziewczyna, która za wszelką cenę chce uniknąć losu większości kobiet, czyli zostania żoną i matką, a zwraca się o pomoc do bardzo niebezpiecznych ludzi... Ostatnim istotnym bohaterem jest Szaratanga, weteran wojskowy z Tlaszkali, który zdobył sobie tytuł Lwa Labiryntu broniąc rodzimych ziem przed Odrodzonym Przymierzem. Jednak mimo odniesionych ran i przejścia na emeryturę, ze względu na determinację cesarza zostaje ponownie wezwany do służby.

Bohaterowie to pierwsza z mocnych stron utworu – nikt nie jest tu jednoznaczny, każdy ma coś na sumieniu i własne cele, które pragnie realizować. Trudno tu określić, kto jest herosem, a kto złoczyńcą, a to udaje się pisarzom naprawdę rzadko, chylę więc nisko czoła przed Maciejem Zembatym w tej kwestii. Ponadto wielowymiarowość postaci można łatwo dostrzec dzięki zabiegowi formalnemu, który zastosował autor – a mianowicie mowie pozornie zależnej. Pozwala on na zajrzenie do głowy wszystkim protagonistom, a mogę was zapewnić, że niejednokrotnie mają zaiste intrygujące przemyślenia. Gdy więc ich losy się splatają, i przychodzi pora na starcie poglądów, robi się naprawdę gorąco...

Kolejny udany element to wiarygodne, wielowarstwowe uniwersum. Autor przenosi nas z miejsca na miejsce, od osoby do osoby, krok po kroku pokazując cały świat przedstawiony oraz jego problemy od najniższego do najwyższego szczebla, zarówno te materialne jak i mistyczne. Ma szeroką wiedzę z zakresu polityki państwowej, strategii wojskowej oraz procesów historycznych i umiejętnie ją wykorzystuje, prezentując punkt widzenia obu stron konfliktów – atakujących i broniących się, reformatorów i zwolenników równowagi. I do tego tak zgrabnie wplata w historię istotne szczegóły, dotyczące m.in. zwyczajów religijnych i wynikających z nich wartości, typowych i odświętnych ubiorów oraz rodzajów jedzenia, że można bez trudu wyobrazić sobie tę niezwykłą, kipiącą kolorami i zapachami, a przy tym bezwzględnie krwiożerczą krainę. Nie zdziwcie się, jeśli podczas lektury poczujecie to wszystko, nawet wonie opisywane przez autora.

Zaś tym, co zachwyciło mnie w książce najbardziej, jest język i bogactwo środków stylistycznych – przede wszystkim obrazowych metafor i soczystych porównań. Opisując miasto Yugal mówi tak: rozlało się niczym spuchnięta ropucha, dysząc wśród błotnistych, wyjałowionych pól (s. 18). Zaś poczucie misji Quinatzina charakteryzuje w następujący sposób: Źródło siły biło głęboko w jego wnętrzu. Teraz moc domagała się ujścia, skrobała umysł od wewnątrz jak pies, który z nabrzmiałym pęcherzem skamle i drapie o drzwi (s. 62). Jak widzicie, czytając takie słowa, łatwo wyobrazić sobie wszystko i w pełni wczuć się w klimat powieści. Pisarz nie unika też wulgaryzmów – gdy któryś z bohaterów klnie w myślach, poznajemy je co do joty.

Ponadto niektóre rozdziały rozpoczynają się od cytatów z traktatów, mądrości ludowych czy poezji świata przedstawionego. Nie brakuje też pewnych drobnych smaczków – kolory Tlaszkalan to czerwień i biel, ich wiedza obejmuje taktykę wojskową i literaturę przywiezioną z Europy, jest wiele trafnych uwag dotyczących procesów historycznych, np. znużonych zastępują płodni, ta pieśń nie zmieni się nigdy (s. 128) czy prawd życiowych: głównym zadaniem starych przyjaciół jest przypominanie, jak bardzo człowiek się zestarzał (s. 132), co sprawia, że jest to jedna z nielicznych powieści z elementami fantasy, która daje czytelnikowi do myślenia.

Reasumując, Głodne Słońce. Dymiące zwierciadło to biorąca we władanie wszystkie zmysły niezwykła powieść o ambitnych potomkach Azteków, która pokazuje emocjonujące starcie wizji i charakterów, przekonująco prezentuje barwne procesy historyczne i polityczne krwawego państwa, budując jedyny w swoim rodzaju wielotorowy świat alternatywnej Ameryki Środkowej. A jej niesztampowa warstwa mistyczna z wizjami i jedynymi w swoim rodzaju demonami wprowadza dodatkowy element niepokoju. To znakomita lektura dla czytelników poszukujących oryginalnego, przemyślanego w każdym calu, nieoczywistego fantasy w połączeniu ze szczyptą historii alternatywnej. Nie pozostaje mi więc nic innego, jak polecić Wam to znakomicie zaplanowane i doprawione literackie danie, mam nadzieję, że będziecie się nim delektować jak ja. I niezwłocznie sięgam po drugi i ostatni tom tej serii, czyli Głodne Słońce. Ołtarz i Krew.

Za egzemplarz recenzencki dziękuję wydawnictwu Powergraph.

Autor: Wojciech Zembaty

Tytuł: Głodne Słońce. Dymiące zwierciadło

Wydawnictwo: Powergraph

Rok wydania: 2016